Ewolucja gracza

Wkrótce na rynek trafi moja książka Tożsamość Gracza - Jak przetrwać na rynku. To najlepszy tekst, jaki napisałem w życiu. Wnioski z książki wykraczają daleko poza dziedzinę inwestowania, ale są z nią nierozerwalnie związane, ponieważ umiejętność gry w niepewnym środowisku jest immanentną cechą rynków - tak jak i rzeczywistości.

Sam proces powstawania książki jest zaskakująco zbieżny z opisywanymi w niej zagadnieniami i wnioskami. Zacząłem ją pisać w 2019 roku i szło gładko, dopóki nie uderzył we mnie w marcu 2020 krach covidowy. Tamto zdarzenie zachwiało moim ego gracza. Czułem się zniszczony przez rynek, choć intuicyjnie wiedziałem, że za chwilę wszystkie straty odrobię. I faktycznie - tamten rok okazał się najlepszym w dotychczasowej karierze na giełdzie, a potem każdy kolejny dokładał dowodów, że potrafię pływać w rynkowej sadzawce wśród rekinów, piranii i parzących meduz. 

Ale coś we mnie wtedy pękło: poczułem, że jeszcze nie czas na pisanie książki. Z perspektywy czasu widzę, że zbyt głęboko tkwiłem jeszcze wtedy w fazie 3 Ewolucji gracza, którą prezentuję w tym wpisie. Odstawiłem pisanie i przerzuciłem moce twórcze na biznes i bloga.

Dwa lata później, w czerwcu 2022, nagrałem audiobooka Historie z Wall Street. Nie miałem co do niego oczekiwań. Wcześniej skończyliśmy gamebooka Portret Owalny Edgara Allana Poe, w którym odegrałem postać głównego bohatera. Ludziom się spodobało, więc kilka miesięcy później, kiedy Fundacja Trading Jam udostępniła za darmo Boy Plungera, przeczytałem i jego. Kiedy w lutym 2023 skończyłem nagrywanie, zacząłem rozglądać się za kolejnymi książkami.

Wtedy postanowiłem przetłumaczyć książkę Livermore'a How To Trade in Stocks. To byłoby doskonałe uzupełnienie obu wcześniejszych audiobooków. Zamknięcie cyklu Wall Street z początków XX wieku. Mój research nie był zbyt profesjonalny, bo zaufałem informacji z ChatGPT, że książka jest w publicznej domenie, co potem okazało się błędne. Książka początkowo mnie trochę zawiodła, nie było tam nic nowego. Była też krótka, więc postanowiłem dopisać do niej esej Jak przetrwać Grę, w którym wytłumaczyłbym podstawy tez Livermore'a i wzbogacił o przykłady, i wydać obie pozycje razem. Ale kiedy zacząłem zestawiać treść książki Livermore'a z odkryciami psychologii z późniejszych okresów, dotarło do mnie, że Livermore opisuje własnymi słowami uniwersalne prawdy.

Ponieważ byłem zblokowany nierozstrzygniętymi prawami autorskimi do książki Livermore'a i miałem gotowy tekst do mojego eseju, przypomniałem sobie o rozgrzebanej książce sprzed 3 lat. Zajrzałem do niej i odkryłem, że wiele rozdziałów jest całkiem ciekawych. Niektóre koncepcje już zapomniałem (weszły w krew i nie zastanawiałem się dlaczego je stosuję). Przeredagowałem i połączyłem zatem oba teksty (Jak przetrwać Grę i Tożsamość Gracza) w jedną pozycję, i zacząłem dopisywać brakujące fragmenty. Nagle wszystko zaczęło się łączyć w spójną teorię procesu rozwoju Gracza.

Zapraszam do lektury.

6. Ewolucja gracza

Pojęcie ewolucji jako mechanizmu przystosowującego organizm do realiów rzeczywistości nieustannie przewija się w tej książce. Pisałem o heurystykach stosowanych przez nasz umysł, o przetrwaniu jako nadrzędnym celu gatunków. Tym razem terminu ewolucja użyję w kontekście rozwoju gracza. Na przykładzie prostego modelu uczenia zobaczycie, że nawet na rynku obowiązują podobne zasady adaptacji, co w środowisku dzikiej natury.

Faza 1: Nieświadoma niekompetencja (nie wiem, że nie wiem).

Graczowi w tej fazie wydaje się, że gra jest prosta, a rynki zrozumiałe. Przeciętny człowiek posiada zdanie na każdy temat. Nawet jeśli nigdy nie słyszał o Bangladeszu, wystarczy że przeczyta artykuł o problemach z farbowaniem kurkumy i nagle staje się specjalistą od Bengalu. Wie jak zreformować podatki, jak wygrać mundial i przeorganizować ruch uliczny. Po kilku losowych transakcjach na rynku, lekturze forum giełdowego, poradnika motywacyjnego i książki Buffeta ma również gotowy zestaw przekonań czym jest rynek i jak się na nim zarabia.

W tej fazie większość graczy wypada z rynku. Czasami w skarpetkach, jeśli chcieli zarobić szybko i dużo. Czasami wychodzą na zero, jeśli przeżycie niewielkiej straty było tak traumatyczne, że gdy tylko rynek pozwolił ją odrobić, natychmiast przenieśli wszystkie środki z konta maklerskiego na bezpieczne lokaty.

Czasami spotykam ludzi, którzy potrafią przebywać w tej fazie latami. Nieustannie wyszukują nowych guru, systemy, wskaźniki, i natychmiast wpadają w zachwyt. Stosują nową technikę, czasem stają się w niej ekspertami, ale kompletnie nie przekłada się to na ich portfel, który fluktuuje jak sinusoida. Mogą jednak pisać całe książki o rynku, blogi i serwisy finansowe, a przeciętny laik uzna ich za geniuszy spekulacji.

Inni uczciwie przyznają, że nie chce im się uczyć i podejmować wysiłku, nie mają głowy do giełdy. Chcą tylko bezpiecznie zarobić więcej niż na lokatach, więc idą do banku i kupują “produkty”, na które namówił ich sprzedawca w okienku. A później mają do niego pretensje i chcą odszkodowanie. Sprzedawca w banku musi wcisnąć im skomplikowane instrumenty finansowe, za które dostaje najwyższą prowizję, inaczej straci robotę.

Fazę 1 przepełnia nadzieja na zmianę losu, wielką fortunę. Nieszczęśnicy, którzy zaczęli grę w trendzie wzrostowym, doszli do wniosku, że są w tym nieźli. Stosowali podstawową heurystykę homo sapiens: jeśli inwestycja spada, poczekaj aż odbije i zgarnij niewielki zysk. Trend wzrostowy wybaczał błędy. Jednak pewnego słonecznego dnia trend się zmienił.

Faza 2: Świadoma niekompetencja (wiem, że nie wiem).

Rynek nie był już taki jak wcześniej i błyskawicznie odebrał z trudem zgromadzone zyski. A potem dołożył jeszcze dwa razy tyle strat. Ewolucja dokonuje brutalnej selekcji przekonań rynkowych. Aż gracz zostaje z mętlikiem w głowie i dociera do niego przerażająca prawda, że nie ma pojęcia co tu się wyrabia.

W tej fazie ginie kolejna duża część populacji graczy. Mieli szczęście początkującego, ale potem rynkowe grubasy ich oszukały. Szczęście początkującego jest wypadkową dwóch zjawisk. Pierwsze: jeśli zaprosisz do gry w rzut monetą grupę ludzi i połowa z nich obstawi orła, a druga połowa reszkę, to zawsze połowa będzie miała szczęście. Na rynku w trendzie wzrostowym grupa “szczęściarzy” będzie jeszcze liczniejsza. Ci, którzy stracą na starcie i stwierdzą, że to nie dla nich, szybko zapomną o grze. Ci, którzy przetrwają dłużej, będą opowiadać jak to dobrze szło na początku.

Drugie zjawisko: gracze, którzy przychodzą na giełdę ze świeżymi głowami, chłoną aktualny stan rynku. W ich mózgach utrwalają się “zasady giełdy”, które przez lata ciężko będzie wyplenić. Dopóki jednak trend trwa, zasady dają im przewagę nad tymi, którzy wyuczyli swoje mózgi zasad z poprzedniego cyklu. Jak w powiedzeniu: “generałowie zawsze są gotowi na poprzednią wojnę”, gracze z dłuższym stażem stają do walki z nieaktualnymi przekonaniami co do nowego rozdania rynkowego. Gracz nowicjusz z kolei całkiem nieźle odnajduje się na rynku, dopóki nie zmieni się trend i go nie poturbuje. A kiedy przychodzi kolejna hossa, przeżywa frustrację, ponieważ trzyma liderów z poprzedniego cyklu, którzy jak na złość odstają na minus względem rynku.

Fazę 2 charakteryzuje strach. Umysł gracza poddaje się kolejnej heurystyce, polegającej na wyolbrzymianiu wyobrażonych zdarzeń: za każdym rogiem czai się wielki krach, spółka z portfela może zbankrutować, zaraz uciekną okazje rynkowe. Ludowa mądrość ma i na to powiedzenie: “strach ma wielkie oczy”. Umysł skanuje media w poszukiwaniu sygnałów i buduje kasandryczne scenariusze. Ten mechanizm pozwala nam uczyć się na cudzych błędach. Gdybyśmy sami mieli wyciągać lekcję z katastrof, zwyczajnie byśmy nie przetrwali jako gatunek. Niestety jego ciemną stroną jest lęk i przewlekły stres. Człowiek może utknąć w pętli zamartwiania, nieustannie przeżywać wyobrażone czarne scenariusze.

Najczęstszą formą unikania strachu na rynku jest kopiowanie tych, którzy publicznie głoszą, że im się udaje. Ludzie chcą przebywać w stadzie. Tam czują się raźniej, mimo że w efekcie wraz ze stadem idą na rzeź. Wtedy wylewają frustracje na niedawnych guru, naganiaczy i antywskaźniki. Nie chcą zmierzyć się z własną niewiedzą, nie wierzą, że to w nich leży klucz do zarabiania na giełdzie, więc przerzucają się na kolejnego guru i cykl startuje od nowa.

Jeśli gracz się nie podda, wyrwie z objęć strachu, zacznie porzucać błędne przekonania i trzeźwo oceniać to, co go spotkało, rozpocznie się właściwy etap nauki gry.

Faza 3: Świadoma kompetencja (wiem, że wiem).

Gracz świadomie tworzy już systemy. Konfrontuje treści edukacyjne z własnymi doświadczeniami, eksperymentuje. Rynek wynagradza poprawne zachowania, pojawiają się satysfakcjonujące pieniądze. To wszystko może jednak szybko prysnąć, gdy warunki rynkowe się zmieniają. Gracz zaadaptował się do wcześniejszego rynku – jeśli nie dostrzeże w porę zmiany, doświadcza bolesnej porażki. Wtedy dochodzi do wniosku, że musi być bardziej elastyczny i dodaje nowe zasady. System staje się coraz bardziej skomplikowany. Gracz próbuje zabezpieczyć się przed każdą ewentualnością. Miesza istotne przyczyny zachowań rynku z chwilowymi aberracjami, innych w ogóle nie dostrzega, a jeszcze innych w ogóle nie zdążył poznać.

Fazę 3 charakteryzuje potrzeba poczucia kontroli. Gracz nadal chce przynależeć do grupy, ale nie kopiuje ślepo innych. Bezpieczeństwa szuka w skomplikowanych modelach, wierzy, że może przewidzieć przyszłość i uchronić się przed stratami. I właśnie wtedy, gdy jest zbyt pewny siebie, popada w samozadowolenie, nie dostrzega niebezpieczeństwa i ponosi najbardziej dotkliwe porażki.

Wielu z tych, którzy dotarli do etapu świadomego zarabiania, nigdy nie wychodzi z tej fazy. Akceptują realistyczne wyniki, czasem przyjmują twarde ciosy na szczękę.

Faza 4: Nieświadoma kompetencja (nie pamiętam, że wiem).

Poturbowany licznymi lekcjami, przyzwyczajony do permanentnego przebywania w zmiennym środowisku, gracz zaczyna upraszczać modele. Nauczył się pływać w oceanie niepewności. Nieświadomie stosuje ewolucyjnie wypracowane heurystyki. Intuicyjnie wie, gdzie nie wtykać nosa, wyczuwa szwindel na kilometr. W analityczną pracę angażuje się tam, gdzie detektory nie zapaliły czerwonych lampek. Wtedy w pełni wykorzystuje ogromną wiedzę, jaką przez lata zdobył na rynku.

Fazę 4 charakteryzuje pokora i cierpliwość. Gracz wie, że na rynku nie ma komfortu. Najlepsza pozycja nigdy nie jest komfortowa, ponieważ stoi w opozycji do tłumu. Nie jako ślepy kontrarianizm charakterystyczny dla fazy 1 czy 2, ale wynik pogłębionej analizy i umiejętności nie poddawania się wbudowanym odruchom umysłu. Gracz jest świadomy algorytmów sterujących jego automatycznym zachowaniem: operuje tam, gdzie potrafi je przekraczać, a unika sytuacji, w których algorytmy są silniejsze. 

Osobiście nie spotkałem ani jednego gracza, który potrafi przekroczyć ewolucyjne mechanizmy naszego mózgu i regularnie zarabiać na szybkich ruchach (scalping, day-trading) na wysokim lewarze. Wiem, że tacy istnieją, mają swoje kanały na socjalach, pokazują wyciągi z rachunków. Najpowszechniejszy model zarabiającego gracza jaki znam, to analityk fundamentalny, który dokonuje radykalnej selekcji spółek, rozsądnie dywersyfikuje kapitał, choć kiedy dostrzeże okazję, nie ma oporów przed koncentracją. Kupuje akcje na długi termin w czasie bessy, a w hossie, jeśli spółka osiąga tzw. wartość godziwą (fair value), dokłada techniczne sygnały końca trendu, żeby chronić zysk.

Większość początkujących marzy o złotym strzale, który radykalnie odmieni ich sytuację. Mówią: najpierw zdobędę pieniądze, a potem zacznę się uczyć. Dlatego nigdy do pieniędzy nie dochodzą. Zawodowcy wiedzą, że nie wymuszą na rynku okazji. Jeśli środowisko nie sprzyja, będą chronić kapitał i czekać na lepszy czas. Muszą zachować kapitał, bo doświadczyli siły procentu składanego. Są jak doświadczony komandos, który nie wybiega ślepo z okopu na “hurra”, bo przypadkowa kula może strzaskać mu głowę. Mimo miażdżącej przewagi nad umiejętnościami przeciwnika, zawsze starannie planują operację i czekają na optymalny moment do uderzenia, żeby zwielokrotnić szanse ataku i zminimalizować ryzyko utraty tego, co najcenniejsze.